სვანეთში მოგზაურობა

სვანეთში მოგზაურობაზე დიდიხანი ვოცნებობდი, მინდა მენახა ის უძველესი ადგილი, მისი გასაოცარი კოშკებით, მისი კულტურით, ისტორიით, სადაც თითოეული ადგილის  ქვას, კოშკს აქვს თავის  ისტორია.. სვანეთი თვისი გასაოცარი ადგილებით, სოფლებით, თავის სილამაზით,  ხალხით გასაოცარია. წასვლამდე ერთი დღით ადრე არ მძინებია, მთელი ღამე გავათენე იმაში ფიქრით რომ ვნახავდი ჩემ სანატრელ ადგილს, რომლის ნახვაზეც ესე ვოცნებობდი,. სამსახურში ყველაფერი მოვაგვარე და ვთქვი რომ ერთი კვირა არავის შევეწუხებინა ქვეყანაც რომ დაქცეულიყო მე უკან დაბრუნებელი არ ვიყავი ერთი კვირა როგორმე გაართმევდნენ თავს უჩემოდ.. მანამდე კი მელოდა დამღლელი გზა 7 საათი გზაში, მაგრამ ეს მე არ მაშინებდა პირიქით მინდოდა რომ მალე გასულიყო და აღმოვჩენილიყავი ჩემ სანატრელ ადგილას, მართლაც ასე მოხდა.. ხოლო ეხლა მოგიყვებით თუ როგორ წარიმართა ჩემი მოგზაურობა სვანეთში..

სვანეთში არის 15 თემი: ბეჩო, ეცერი, იფარი, კალა, ლატალი, ლახამულა, ლენჯერი,მულახი, ნაკრა, უშგული, ფარი, ცხუმარი, წვირმი, ჭუბერი, ხაიში და ერთი დაბა მესტია. კალის თემი: შედის სოფლები: აგრაი, დავბერი, ვიჩნაში, იფრარი, ლალხორალი, ლასკრალი, ხალდე, ხე. 

ბეჩო

იფარი

კალა

ლატალი

მესტია

მულახი

უშგული

სვანეთი ცნობილია თავისი დღესასწაულებით და ადათ წესებით, მე გიამბობთ რამდენიმე მათგანზე:

სვანი კაცისთვის მისი წინაპრების დატოვებული ადათ-წესების შესრულება პირველ ადგილზე იყო. ამ ბუნებისგან სიბრძნით დაჯილდოებულმა ადამიანებმა საკუთარი სამართალი შექმენს და ცხოვრების მიზნად გაიხადეს. დღემდე ასეა, სვანეთი უძველესი ტრადიციების მატარებელი კუთხეა და დღემდე იგრძნობა სვანი კაცის პატივისცემა იმ ტრადიციებისა და ადათ-წესებისადმი, რომელიც წინაპრებმა გადასცეს მომავალ თაობებს. სამწუხაროა ის ფაქტი, რომ ამ ადათებზე ხშირად დამახინჯებული ინფორმაცია ვრცელდება და ზოგ ტრადიციას მავნესაც კი უწოდებენ.

ტრადიცია, რომელმაც საუკუნეებს გაუძლო, არ შეიძლება იყოს მავნე, მაგრამ არის მეორე მხარე - ტრადიცია, რომელიც არ ვითარდება და არ პასუხობს დროს, იყინება და მერე რასაკვირველია, კარგავს თავის დანიშნულებას. გამიგონია ხალხისგან, სისხლის აღების ტრადიცია მავნე ტრადიციაა და ა.შ. საზოგადოებამ დამახინჯებულად იცის ამ ტრადიციის შესახებ, არ იცის საერთოდ რატომ არსებობდა. მე მახსოვს, ბავშვობაში სვანი კაცი ტრადიციებს როგორ სცემდა პატივს, როგორ ვზეიმობდით ერთად მთელი სოფელი ხატობებზე და ეს ჩენთვის მაგალითი იყო კაცობის.სისხლის აღების ტრადიცია: სისხლის აღების ტრადიციას, თუ მოხდებოდა და კაცი კაცს მოკლავდა, ყველაფერი კეთდებოდა იმისათვის, რომ დაზარალებული ოჯახის წევრებს იარაღი ხელში არ აეღოთ. ეს ტრადიციასავით იყო. დაზარალებული მხარე ორი სამი თვის განმავლობაში იარაღს ხელს არ კიდებდა. ისინი დამნაშავის ოჯახის წევრების სინდისსა და ნამუსს მიანდობდნენ ყველაფერს. ამის შემდეგ დამნაშავის ოჯახის წევრებს ევალებოდათ შეკრებილიყვნენ და დაესვათ საკითხი - მოკალი კაცი? არ გაქვს მორალური უფლება, აქ იყო, მოკლულის ძმები ყოველდღე გიყურებდნენ და ხიჭვად ესობოდე მათ. ამიტომ შეგნებული ადამიანი მიდიოდა, ერიდებოდა მათ. იქნებ მათ სულაც არ უნდოდათ სისხლის აღება? ეს საქციელი სიკვდილს უდრიდა. თუ მაინც არ წავიდოდა, დაზარალებული მხარე ამას დაცინვად აღიქვამდა და უკვე აღარ ზოგავდნენ მას. ხოლო ოჯახის წევრებს შორის შერიგება ხდებოდა.ძველად ჩვენმა წინაპრებმა კარგად იცოდნენ ამ ტრადიციების არსი. მათ ზუსტად და რაც მთავარია სწორად ჰქონდათ განსაზღვრული, რასაც აკეთებდნენ,მათ იცოდნენ, რომ უშეცდომო ადამიანი არ არსებობდა. როცა მედიატორს უნდა განესაჯა ორი მოდავის საქმე, ფიცს პირველი ის ასე დებდა - „ღმერთო, თუ ასე მივიჩნევ, რომ ეს არის სიმართლე და ჩემს ადამიანურ ალღოში შევცდები და ვერ განვსჯი სწორად, მაშინ ნუ დამსჯი, მაგრამ შეგნებულად მიკერძოება თუ დავუშვი, მაშინ დამსაჯე“. მიკერძოება არასოდეს ხდებოდა. ისინი ყოველთვის მართალნი იყვნენ უფლის და ადამიანების წინაშე.მოვესწარი, სხვათა შორის, რამდენიმე მახვშის. ისე უფასურდებოდა ჩვენი კლასიკური განათლება მათი ღვთაებრივი ცოდნის წინაშე, შედარებაც კი არ შეიძლება. იმდენად მაღლა იდგნენ.

აკვანში ქალის დანიშვნის ტრადიცია: -აკვნიდან ქალის დანიშვნის ტრადიცია ძველად სვანეთში ნამდვილად არსებობდა, მაგრამ არა ისე, როგორც დღეს ფიქრობენ, რომ ვითომ თუ არ მოეწონებოდათ ერთმანეთი ან ერთ რომელიმეს არ მოეწონებოდა, აუცილებლად მაინც უნდა დაქორწინებულიყვნენ. ეს სრული სისულელა. ათასში ერთხელ ხდებოდა და იშვიათად თუ შედგებოდა ხოლმე ეს ქორწინება. იყო შეთხვევები, როცა სადღაც იყვნენ, გადაურჩებოდნენ სიკვდილს და შეუთქვამდნენ ერთმანეთს, რომ დანათესავებოდნენ. იყო ასეთი რამ, მაგრამ თუ ასეთ შემთხვევაში გოგო კატეგორიულ უარს აცხადებდა მის გაყოლაზე, მაშინ აფიცებდნენ ხატზე დაწუნებულ მხარეს, რომ არ გაბრაზდებოდა და აპატიებდა ამგვარ საქციელს. ამას სვანები „ლაგნეში ლიგნეშს“ ვეძახით. ანუ ჩემი თავი დავაყენე იმის ადგილზე და როგორც შენ მომიტევე, ისე მოგიტევებდი მეც, პირიქით რომ ყოფილიყო. იცოდეთ, სვანი ხატს არ გატეხდა, თუ ამისთვის ის მზად არ იყო, ხატზე დასაფიცებლად არ წავიდოდა. ეს არის ჯვრისა და ხატის სამართალი. სვანი კაცი ხატზე რომ იფიცებდა, იცით რას ამბობდა? - "დედამიწის ცოდვა მქონდეს, თუ ვტყუოდეო"-ანუ ის მზად იყო, მთელი დედამიწის და კაცობრიობის ცოდვა საკუთარ თავზე აეღო.

სკრას დღესასწაული:ეს სიტყვა ერთობას ნიშნავს. გვაქვს ასეთი სიტყვა „ლისკარელ“, იყენებენ მაშინ, როცა ყველა ერთად მიირთმევს საჭმელს. მაშინ პატარა ვიყავი, ჩვენს სოფელში რომ ტარდებოდა. ამ დღსასწაულს მეორენაირად უფლისა ეწოდებოდა. რატომ ერქვა ამას ერთობა და მეორენაირად უფლისა? იმიტომ, რომ როცა ადამიანები ერთად არიან, ეს ადამიანსაც უხარია და უფალსაც. დღესასწაულისთვის მზადებას წინასწარ იწყებდა სოფელი, რადგან სხვადასხვა სოფლიდან მოსულ ხალხს უნდა გამასპინძლებოდა. იყო მიწა, რომელსაც „უფლის მიწა“ ერქვა და მას ვერავინ შეეხებოდა, გარდა იმისა, ვინც იმ წელს სკარობის დღესასწაულის მასპინძელი არ იყო. მაგალითად, თუ წელს ჩემი ოჯახი იყო მასპინძელი, იმ მიწას მე ვამუშავებდი, იქ მოყვანილი საკვებით ვაპურებდი საკლავს, რომელიც დღესასწაულზე უნდა დამეკლა.სოფელში თუ ვინმე უმძრახი იყო, უნდა შეგერიგებინა, რადგან ნასვამ ხალხს შეიძლება გახსენებოდა და უსიამოვნება მომხდარიყო.იმ დღეს დაუშვებელი იყო შფოთი, ჩხუბი იშვიათად, მაგრამ თუ მაინც მოხდებოდა, სუფრიდან გაუშვებდნენ მას და ხატობაში დარჩენის საშუალებას აღარ აძლევდნენ. ეს დღესასწაული მარტო ქეიფით და დროს ტარებით არ მთავრდებოდა. მეორე დღეს, საღამო ხანს მხოლოდ ამ სოფლის მაცხოვრებლები შეიკრიბებოდნენ და ბჭობდნენ იმ პრობლემებზე რომელიც მათ აწუხებდათ.მაგალითად, შეიძლება გზა გაფუჭებული ან წყალი, საუბრობდნენ როდის გამოვიდოდნენ სამუშაოდ, რამდენი კაცი იყო საჭირო თუ დახმარება იყო საჭირო სხვა სოფლებიდანაც უნდა მოეყვანათ. სამწუხაროდ, კომუნისტების პერიოდში მოისპო ეს დღესასწაული, როგორც „მავნე რელიგიური გადმონაშთი“. რამდენად მავნე დღესასწაულია თქვენ განსაჯეთ. ეს იყო დღესასწაული, სადაც ადამიანები იმის გამო იკრიბებოდნენ, რომ სოფლის საჭირბოროტო საქმეები გადაეწყვიტათ და მოეგვარებინათ. ასევე გამქრალია კაცების მხრიდან დატირება. სვანური ზარი, სვანური დატირება ყველამ იცის როგორი ემოციური და უნუკალურია...კაცების დატირებას კი თავისი ხიბლი ჰქონდა. ნათქვამია - „მამაკაცის ცრემლი მიწას რომ ეცემა, ლოდის სიმძიმეს იძენს და ჩააქვს ის მიწას სიღრმეშიო“. მე მახსოვს, ერთი კარგი ვაჟკაცი დაიღუპა სვანეთში და დაიტირა მისმა თანატოლმა. ასეთი რამ თქვა: - ასე მგონია, თითქოს ვაჟკაცობა მიგაქვს თანო. ანუ ვაჟკაცობის ცნება და შინაარსი ყველაფერი მიდის შენთან ერთადო...სამწუხაროდ, ბევრი ტრადიცია და დღესასწაული მოისპო კომუნისტების დროს, შემდეგ აღდგენა ვეღარც მოხერხდა. აღარ იყვნენ ხევისკაცები, ის მედიატორები, რომლებიც თავიანთი მსოფლმხედველობით და გამჭრიახობით გამოირჩეოდნენ. აღარ ჰქონდათ საშუალება ოჯახებს, მოსულ სტუმრებს გამასპინძებოდნენ ხატობებზე და ეს ტრადიციებიც ნელ-ნელა გაქრა...მთაში არსებული სიდუხჭირე და მცირემიწიანობა არ იძლეოდა მოსახლეობაში ფენათა წარმოქმნის, ანუ კლასობრივი დიფერენციაციის საშუალებას. ამის გამო საქართველოს მთიან კუთხეებში ფეოდალურმა ურთიერთობებმა ძნელად მოიკიდა ფეხი. ფშავში, ხევსურეთში, მთიულეთში, ხევში, თუშეთსა და სვანეთში, მიუხედავად ფეოდალების მრავალი ცდისა, მოსახლეობამ ბატონყმობის უღელი ვერაფრით ვერ იგუა და თითქმის მეოცე საუკუნემდე შეინარჩუნა ცხოვრების თემური წესი.
ადრეულ საუკუნეებში სვანეთის საერისთავო ერთიანი საქართველოს მნიშვნელოვან პოლიტიკურ-ეკონომიკურ ერთეულს წარმოადგენდა. მისი მთავარიც საქართველოს სამეფო კარზე ინიშნებოდა. საქართველოს ცალკეულ სამეფოებად და სამთავროებად დაშლის შემდეგ სვანეთის საერისთაო გაუქმდა და იგი მეზობელ სამთავროების გავლენის ქვეშ მოექცა. XIX ს. დასაწყისში ქვემო სვანეთი (ამჟამინდელი ლენტეხის რაიონი) სამეგრელოს სამთავროს (დადიანებს) დაექვემდებარა, ზემო სვანეთის (მესტიის რაიონი) დასავლეთი ნაწილი, ე.წ. ბალს ქვემო სვანეთი, XVIII ს. მიწურულში დადეშქელიანების ხელქვეითი გახდა, ხოლო აღმოსავლეთმა ნაწილმა (ბალს ზემო სვანეთი-ლატალის თემიდან მდ. ენგურის სათავეებამდე) დიდი პერიპეტიების შემდეგ თავისუფალი, უბატონო სვანეთის სტატუსი შეინარჩუნა.
საქართველოს მთაში ძველთაგანვე არსებობდა თემის ინსტიტუტი, რომელსაც ხევისბერი მეთაურობდა. ხევისბერს ხევსურეთში ხუცს უწოდებდნენ, თუშეთში – დეკანოზს, სვანეთში - მახვშს.
სვანეთში დამკვიდრებული იყო თემის მმართველობის მეტად დემოკრატიული ფორმა: მახვშს, ანუ თემის მეთაურს თემის საერთო კრება ირჩევდა. კრებაში მონაწილეობის მიღების უფლება ჰქონდა თემის ორივე სქესის ზრდასრულ (20 წლის) წევრს. მახვში გამოირჩეოდა გონიერებით, დარბაისლობით, სამართლიანობით, სისპეტაკით. იგი იყო ცხოვრებაში ქრისტიანული წესების გამტარებელი, მშვიდობიანობის დროს მსაჯული, ხოლო ომიანობაში ლაშქრის წინამძღოლი.
საგანგებო შემთხვევებში იმართებოდა თემთა გაერთიანებული შეკრება - ხევის ყრილობა, სადაც საკითხი ხმათა უმრავლესობით წყდებოდა. ყრილობაზე განიხილებოდა ხევის საჭირბოროტო საგარეო და საშინაო პრობლემები, მეზობლებთან გამწვავებული ურთიერთობის საკითხები, მოსალოდნელი ომიანობისათვის სამზადისი და თავდაცვის სტრატეგია, მსხვილი ეკლესიების, საფორტიფიკაციო ნაგებობების, გზების, ხიდების და სხვათა მშენებლობისა და მათში თემების მონაწილეობის საკითხები. ყრილობა მსჯელობდა იურიდიულ ასპექტებზეც - აწესებდა სასჯელის ფორმებსა და ნორმებს.
ყრილობა იყო უზენაესი ინსტანცია იურიდიულ იერარქიაში, იგი არავის წინაშე არ იყო ანგარიშვალდებული, ყრილობის გადაწყვეტილება საბოლოო იყო და განხილვას არ ექვემდებარებოდა.
უკანასკნელად ხევის ყრილობა მოიწვიეს 1875 წელს, რაც გამოწვეული იყო შემდეგი გარემოებით: სვანეთში რუსული მმართველობის დაწესების შემდეგ (1869 წ.), ცარისტულმა ხელისუფლებამ, ბეგარის გაზრდის მიზნით, 1875 წ. გადაწყვიტა მიწებისა და პირუტყვის აღწერა-რეგისტრაცია. უბატონო სვანებმა მოიწვიეს ხეობის ყრილობა და ერთხმად დაიფიცეს არ დამორჩილებოდნენ ხელისუფლების ამ გადაწყვეტილებას. 2000 შეიარაღებულმა გლეხმა გადაკეტა უბატონო სვანეთში შესასვლელი ყველა გზა და ბილიკი. ხელისუფლება შეშინდა, დათმობაზე წავიდა და ხალხი დააშოშმინა. მაგრამ 1876 წ. შეფარვით შეიყვანა დიდძალი სამხედრო ძალა და 20 აგვისტოს სოფ. ხალდე, სადაც კოშკებში გამაგრება მოასწრო ორმოცდაათამდე მეამბოხემ, ალყაში მოაქცია.
ამ სადამსჯელო ოპერაციაში მონაწილეობდა ალექსანდროპოლის 161-ე ქვეითი პოლკის ოთხი ასეული, ქუთაისის გუბერნიის ქვეითი მილიციის ორი რაზმი, 39-ე საარტილერიო ბრიგადის სამთო ბატარეის ოცეული, მესანგრეთა ასეული, გურიის მილიციისა და ბეჩოს სამხედრო ნაწილის რაზმები. ქუთაისთან კავშირის დასამყარებლად მოეწყო კაზაკთა ხუთი “პოსტი”. ოპერაციას ხელმძღვანელობდა გენერალი ციტოვიჩი.
ექვსი დღის გამუდმებული საარტილერიო ცეცხლითა და ნაღმებით ჯარმა დაანგრია ხალდეს თერთმეტივე კოშკი, ყველა ქვიტკირის შენობა, გადაწვა ხის ნაგებობები, მოსამკელი ყანები და ხალდე ნაცარ-ტუტად აქცია.
სამთავრობო ჯარების მხრიდან ბრძოლაში დაიღუპა 2 და დაიჭრა 12 ჯარისკაცი. 2 ხალდელი კოშკის ნანგრევებში მოკვდა, 8 შეიპყრეს, დანარჩენები მიიმალნენ. 28 აგვისტოს ნანგრევებად ქცეული ულამაზესი სოფ. ხალდე რუსის ჯარმა დატოვა.
ხალდეს ამბოხება იყო ცარიზმის წინააღმდეგ თავისუფლების მოყვარე ქართველი მთიელების მესამე და უკანასკნელი გაბრძოლება. პირველი, მთიულეთის ამბოხების სახელით ცნობილი აჯანყება, 1804 წელს დამარცხდა, მეორე, კახეთის აჯანყება - 1812 წელს. კახეთის აჯანყებაში აქტიურად მონაწილე ხევსურებს კი კავკასიის მთავარმართებელი რტიშევი 1813 წ. გაუსწორდა. რუსეთის ჯარი, რომელსაც გენერლები სიმონოვიჩი, ტიხონოვსკი და სტალი ხელმძღვანელობდნენ, ცეცხლთა და მახვილით შევიდა ხევსურეთში და სოფ. გუროსთან სისხლიანი ბრძოლის შემდეგ ხევსურები დააჩოქა.
სვანეთში სახნავ-სათესი მიწები კერძო საკუთრებაში იყო, სათიბ-საძოვრები და ტყე - საერთო სათემო სარგებლობაში. ამის გარდა არსებობდა ხატის ტყე და მიწა, რომელიც ეკლესიის მოთხოვნებისა და რელიგიურ დღესასწაულებისათვის გამოიყენებოდა. მახვში არეგულირებდა სათიბ-საძოვრითა და ტყით სარგებლობის პროცესს, საძოვრების მონაცვლეობის, მიწის განაწილების, ნაკვეთების საზღვრის დადგენის საკითხებს და სხვა. ყველა სადაო საკითხს მახვში პირადად განიხილავდა 4-5 კაცის თანდასწრებით.
მახვში იყო მეტად მკაცრი, მაგრამ სამართლიანი თავის გადაწყვეტილებებში. ავისა და ცუდის ჩამდენს, ქურდსა და თემის შემარცხვენელს მახვში გაკიცხავდა და თემიდან მოჰკვეთდა. “მოკვეთილისათვის ყველა კარი დაკეტილი იყო, წისქვილში საფქვავს არავინ დაუფქვავდა, ხატ-სალოცავში არ მიუშვებდა, მის საქონელსაც არ გააკარებდნენ სოფლის ნახირს” (ვაჟა ფშაველა). განსაკუთრებული დანაშაულის შემთხვევაში მახვშის თაოსნობით გაიმართებოდა ხევის ყრილობა, რომელიც აჰყრიდა დამნაშავეს (ან დამნაშავეებს) თემიდან და მის სახლ-კარს გადაწვავდა. ყოფილა შემთხვევები, როცა უმძიმესი დანაშაულისათვის, მაგალითად, თემის ღალატისათვის ყრილობას სასიკვდილო განაჩენიც კი გამოუტანია.
ყოველგვარი სამოქალაქო თუ სისხლის სამართლის საქმე ადგილობრივ სასამართლოში განიხილებოდა, რომელთა შემადგენლობაში შედიოდნენ მსაჯულ-მედიატორები, რასაც სვანეთში “მორვალს” უწოდებდნენ.
მორვებს ირჩევდა ორივე მოდავე მხარე სანათესაოდან ან გარეშე პირთაგან. მორვები მოდავე მხარეებს გულდასმით მოუსმენდნენ. მოლაპარეკების პროცესი ხანგრძლივი იყო და ხშირად წლების განვალობაში გრძელდებოდა. როცა ყველაფერი გაირკვეოდა და დაზუსტდებოდა, ხატზე ფიცის დასადებად გადიოდნენ. დაფიცების შემდეგ განაჩენის ობიექტურობაში ეჭვი არავის ეპარებოდა და მორვებიც გადაწყვეტილებას ღებულობდნენ, რაც უმეტეს შემთხვევაში საბოლოო იყო და არ საჭიროებდა ახალი მორვების მიერ საქმის ხელახალ გარჩევას. განაჩენის გამოტანისას მოსამართლეები ქვას ჩაფლავდნენ მიწაში, რაც საქმის დამთავრებას ნიშნავდა და მოდავე მხარეების შერიგებით მთავრდებოდა.
სვანი კაცი, ძირითადად, თავის მოწეულ მოსავალზე იყო დამოკიდებული. ბარში კიდეც რომ ეჩუქებინათ მარცვლეული, ოჯახის სამყოფი სარჩოს ტრანსპორტირება უგზოობის პირობებში, ასე შორ მანძილზე, პრაქტიკულად შეუძლებელი იყო.
მთაში მიწათმოქმედება მეტად გართულებულია, დათესილი მარცვლეული ჯერ ჯეჯილობაშივე ჩაირეცხება ღვარებისაგან და თუნდაც გაიხაროს, სეტყვას მაინც ძნელად გადაურჩება. ამიტომ, სვანი მუდამ კარგ დარზე ოცნებობდა, რათა კარგი ჭირნახული მიეღო.
მაღალი მოსავლის მიღებაზე ზრუნვა ახალი წლის დადგომიდანვე იწყებოდა. თებერვლის დასაწყისში იცოდნენ ლამპრობა. ლამპარი მზადდებოდა არყის ხის წვრილად დაჩეხილი კონის სახით. ყველა ოჯახში სამ კონას ამზადებდნენ - ერთი კონა წმინდა მარიამის სახელზე იყო დათქმული, მეორე წმინდა გიორგის და მესამე ცის საკეთილდღეოდ. მარიამს სვანები მოსავლიანობის მფარველ ღვთაებად მიიჩნევენ. დადგენილ ღამეს კონები ეკლესიის ეზოში სასაფლაოზე გაქონდათ დასაწვავად. ამ დღეს აცხობდნენ ლემზირებს (სალოცავი კვერი) და იმართებოდა საერთო დღესასწაული.
ზამთრის პერიოდში მეტად გავრცელებული იყო თოვლის კოშკის აგება, რომლის ცენტრშიც ხის ძელს დაატანდნენ, კენწეროში კი ჯვარს დაკიდებდნენ. დღესასწაულში მონაწილე ახალგაზრდობა, საცხოვრებელის ადგილმდებარეობის მიხედვით, გუნდებად იყოფოდა. ყველა გუნდი ცდილობდა კოშკის თავისი უბნის მხარეზე წამოქცევას, რაც იმ მხარეზე კარგი მოსავლის მიღებას ნიშნავდა. იგივე მნიშვნელობა ჰქონდა ჯვრის ხელში ჩაგდებასაც, რის გამოც ზოგჯერ მუშტი-კრივსაც მიმართავდნენ. ეს იყო მხიარული, სპორტული დღეობა.
დიდმარხვის ბოლო კვირას ე. წ. ჰორიეშმაო იწყებოდა. ოჯახის უფროსი რკინის ორ ნაჭერს ერთმანეთზე ურტყამდა, ლოცულობდა და ქაჯებს აფრთხობდა. მერე გარეთ გადიოდა და კაჟიან თოფს დაცლიდა ავი სულების შესაშინებლად. დიასახლისი ოჯახის წევრებს მარჯვენა მაჯაზე, ხარებს რქებზე და სახვნელ კავს სახელურზე შავ ძაფს შეაბამდა. ეს რიტუალი ავი თვალისაგან იცავდა ადამიანებს, ხარებს და სამეურნეო იარაღსაც. იმავე დღეს მდინარიდან ყანაში მიჰქონდათ ქვიშა და თეთრი კენჭები. ეკლიან ჯოხს მიწაში ჩაარჭობდნენ, ძირში ქვიშას მიუყრიდნენ და თეთრ კენჭებს შემოუწყობდნენ. ამით ყანას ავი თვალისაგან იცავდნენ, რაც უხვი მოსავლის მიღების გარანტიად მიაჩნდათ.
გვალვიან წელიწადს ქალები უახლოეს ტბაში ძვალს ჩააგდებდნენ და უფალს ევედრებოდნენ კარგ წვიმას. ზოგ თემში სოფლის კაცები ეკლესიიდან იესოსა და ღვთისმშობლის ხატებს გამოაბრძანებდნენ, მდინარეზე ჩაიტანდნენ, გაბანდნენ და სიმღერით შესთხოვდნენ გაავდარებას. სოფელ ლენჯერში ამჟამადაც ტარდება ელიას დღესასწაული, რომლის დროსაც წმინდა ელიას ხატს შესთხოვენ გაავდრებას.
სასოფლო-სამეურნეო სამუშაოების პროცესში, თესვის, მარგვლის და განსაკუთრებით მოსავლის აღების დროს ქალი მამაკაცის გვერდით იდგა და მასთან ერთად ეწეოდა ჭაპანს. შემთხვევითი არაა, რომ ქალს მზითევში აუცილებლად ატანდნენ ნამგალს, როგორც პურეულის აღების სიმბოლოს.
ამინდის ჭირვეულობის შემთხვევაში, ხშირად საჭირო ხდებოდა მოსავლის დროულად და ოპერატიულად აღება, თიბვა და სხვა. ამიტომ გავრცელებული იყო შრომის კოოპერაციის მარტივი მეთოდი - ნადი, როცა ოჯახს მოსავლის აღებასა თუ თიბვაში ეხმარებოდნენ მეზობლები და ნათესავები ანაზღაურების გარეშე, სანაცვლო დახმარების იმედით.
სვანური მასიური ქვის სახლებისა და კოშკების აშენება ერთი ოჯახის შესაძლებლობების ფარგლებს დიდად ცილდება. ამიტომ, აქაც გამოიყენებოდა შრომის კოოპერაცია მეზობლური დახმარების სახით (მამითადი), რასაც სვანები ლინდის უწოდებდნენ.
დამატებითი შემოსავლის მიღების მიზნით, სვანები არ თაკილობდნენ ზამთრის პერიოდში ბარში სხვის კარზე მუშაობას. გარემო პირობებმა სვანი გლეხი მეტად გამრჯე, ფიზიკურად შემძლე კაცად ჩამოაყალიბა. ამიტომ, შრომის ბირჟაზე სვანი მუშის გასამრჯელო ერთი ორად აღემატებოდა სხვა მუშის ფასს.
აგრეთვე მათი დღესასწაულები:ლიფანალი გარდაცვლილთა სულების მოსახსენიებელი დღესასწაულია. ის რამდენიმე დღეს გრძელდება.ლიფანალის დროს დიასახლისი ნაკურთხი წყლითა და ნაცრის შერევით „საღებავს“ ამზადებს და გარდაცვლილთა სულების გულის მოსაგებად სხვადასხვა საგნებზე თითით მარტივ ფიგურებს გამოსახავს..ლამპრობა:ქართველების უძველესი მსოფლმხედველობის შემცველი სარწმუნოებრივი ხასიათის გამონაშთები ყოფასა და ყოფის ამსახველ წერილობით წყაროებში უმთავრესად რელიგიური სინკრეტიზმის სახით გვევლინება. წინარე ქრისტიანული რელიგიური კულტები უმთავრესად ქრისტიანულ ელემენტებად არის შერწყმული სვანური ხალხური დღეობები ის მასალაა,რომლის საშუალებითაც შესაძლებელია სვანი (ქართველი) ხალხის უძველესი მსოფლმხედველობის ზოგირთი საკითხის გამოკვლევა და დადგენა სვანურ დღეობათა და სარწმუნოებრივ წეს-ჩვეულებებთა რიცხვი 160-დეა. (აღნიშნულ დღეებში არ არის ნაგულისხმევი ისეთი წეს-ჩვეულები,რომელთა შესრულებას იწვევს დაბადება ,,ქორწინება, სიკვდილი, გვალვა, წვიმიანობა და სხვა).ასეთი ვითარება თავისთავად ააშკარავებს,თუ რაოდენ დიდი ადგილი ეჭირა და მნიშვნელოვან როლს თამაშობდა სვანის (ქართველის) ცხოვრებაში სარწმუნოებრივი წეს-ჩვეულებანი. თანამედროვე სვანეთში, რა თქმა უნდა ამდენი დღეობა აღარ ტარდება. კომუნისტურმა რეჟიმმა მეტი ნაწილი დღეობებისა მავნე ტრადიციად და წეს-ჩვეულებად მონათლა, რამაც დავიწყებას მისცა სვანის (ქართველის) ცხოვრებაში არსებული დღეობები და სარწმუნოებრივი წეს-ჩვეულებები.თუმცა მეტი წილი ამ დღეობებისა დღესაც უცვლელი წესით აღინიშნება სვანეთში (ასევე საქართველოს იმ კუთხეებში სადაც სვანები კომპაქტურად არიან ჩასახლებული). სვანეთში დღემდე მოქმედ რელიგიურ დღესასწაულთა მცირე ნაწილი ლოკალური (სათემო, სასოფლო) მნიშვნელობისაა გამომდინარე, ამა თუ იმ სოციალურ ერთეულში მდებარე ეკლესიების სატაძრო დღეობების თარიღებიდან; ხოლო დღესასწაულთა უდიდესი ნაწილი აღინიშნება მთელ მხარეში (მაგ. დიდი საუფლო დღესასწაულები და რამდენიმე ხალხური დღეობა, მიძღვნილი ამა თუ იმ წმინდანისადმი) ერთ-ერთი ასეთი დღესასწაულია ლამპრობა. ლამპრობა თბილისში ლამპრობის სვანეთში ლამპრობა (სვანურად ლამპრობ,_ ლიმპჲარ) ადრესაგაზაფხულო დღესასწაულია ძველ საქართველოში. უკანასკნელ ხანამდე ხალხურმა ყოფამ იგი მხოლოდ სვანეთში შემოინახა.თუმცა დღეს ის აღინიშნება საქართველოს ტერიტორიაზე(მათ შორის აფხაზეთში) ყველგან სადაც კი სვანები ცხოვრობენ. განსაკუთრებით დიდი მასშტაბით ლამპრობის დღესასწაული ტარდება თბილისში,,-თბილისის გორაზე“(საავიაციო ქარხნის მიმდებარე ტერიტორია) .დიდი ზეიმით აღინიშნება ორივე ლამპრობა – ერთი არის მოძრავი და აღდგომამდე ათი კვირით ადრე იმართება მეზვერისა და ფარისევლის კვირას ემთხვევა, მეორე ლამპრობა – სვიმნობა – მირქმას ემთხვევა. ახალი სტილით 15 თებერვალს იმართება. თუმცა "ლამპრობა" მოძრავი დღესასწაულია. მისი ჩატარების დრო ახალ მთვარეზეა დამოკიდებული და თითქმის ყოველთვის თებერვლის პირველ რიცხვებს ემთხვევა. ლამპრობა თავისი შინაარსით ძველი მიწათმოქმედ ხალხთა ტიპობრივი დღესასწაულია. ბუნების გაღვიძების, მზის ცხოველმყოფელობისა და გაზაფხულის დროზე დადგომის შესათხოვად ზამთარში კოცონს ანთებდნენ. ერთ წელიწადს ერთი მოსახლე (საძმო) გადაიხდის ამ დღესასწაულს, მეორე წელიწადს, კი იგი სხვასთან იქნება დაპატიჟებული, ე.ი. იმ ოჯახში, რომელი ოჯახიდანაც მას ჰყავდა სტუმრები გასულ წელიწადს. ასე, რომ ეს დღესასწაული, ისევე როგორც ბევრი სხვაც სვანეთში, ვალდებულებითია ყველასთვის ამის მიხედვით საზოგადოება ორადაა დაყოფილი: ერთი ნაწილი საზოგადოების მედღესასწაულეა, დამხვედრია, მეორე ნახევრი საზოგადოებისა,კი დაპატიჟებული, მეორე წელიწადს კი პირიქით. კვირიდან სამშაბათამდე მასპინძელს უხვად უნდა ჰქონდეს ხორაგი: პური, არაყი, ხორცი და ყველი. სიმღერას, ფერხულს და თამაშს, როგორც კაცების, ისე ქალებისას საზღვარი არ აქვს. ყველას შეუძლია, სადაც უნდა იქ მივიდეს დაუპატიჟებლად. მას მიიღებენ დიდი სიამოვნებით, რაც უნდა ოჯახის მტერი იყოს. ახალგაზრდა მელამპარე დოკუმენტური ფილმის გადაღების პროცესი ერთ-ერთი გავრცელებული თქმულებით, "ლამპრობა" სვანეთში მეომრების რიცხვის დასადგენად ტარდებოდა. ანთებული ლამპრების მიხედვით ადგენდნენ, რამდენი მამაკაცის, რამდენი პოტენციური მეომრის გამოყვანა შეეძლებოდათ სვანებს საჭიროების შემთხვევაში. ანთებული ლამპარი მიჰქონდათ თუნდაც წინა ღამეს დაბადებული ჩვილი, ბიჭის სახელზეც. "ლამპრობის" სხვა მნიშვნელობებზედაც საუბრობენ: ერთი ვერსიით, "ლამპრობით" სვანები გაზაფხულის მოსვლას ეგებებოდნენ. არსებობს მოსაზრება, რომ ლამპრებს სვანები თავიანთი მიცვალებულებისთვის ანთებდნენ და სჯეროდათ, რომ ამით გარდაცვლილ წინაპრებს სულებს უთბობენ. ხალხის რწმენით, საფლავზე დანთებული ლამპრები, გზას უნათებენ მათ მიცვალებულებს საიქიოს, როდესაც ისინი ამ ქვეყნიდან მიემგზავრებიან. ჩვენი აზრით ლამპრობის დღესასწაულის მიზანი იყო მოსავლიანობის, საქონლის, ადამიანის გამრავლება და კარგი ამინდის გამოთხოვა. რაც შეეხება იმ აზრს, რომ ეს დღეობა დაკავშირებულია წმ. გიორგის კულტთან,როგორც ვიცით გიორგი… წარმოშობით ბერძნული სახელია ნიშნავს ,,მიწისმუშას ,,მხვნელ-მთესველს“ , , ,მიწათმოქმედს’’ (შედგება ორი სიტყვისაგან გე- ,,მიწა’’ , ერგონ-,,მუშაობა’’) გარდა ამისა ლამპრებიც მამაკაცების სულადობით განისაზღვრება. წმიდა გიორგის გამორჩეული ადგილი უკავია ტრადიციულ ქართულ კულტურაში. მართალია, წმიდა გიორგის თაყვანს სცემენ მთელ ქრისტიანულ სამყაროში, მაგრამ საქართველო ამ მხრივაც გამორჩეულია მთავარმოწამე წმიდა გიორგის სახელი ქართული საზოგადოებისათვის უკვე IV-V საუკუნეებშივე ხდება ცნობილი. გადმოცემით, წმიდა გიორგის სახელზე პირველი ეკლესია საქართველოში ჯერ კიდევ IV საუკუნეში აუგიათ, ხოლო შემდეგ საქართველოში წმიდა გიორგის იმდენი ტაძარი აშენებულა, რამდენი დღეცაა წელიწადში. ვახუშტის ცნობით, ”არ არის ბორცვი, ანუ მაღალნი გორანი, რომელსა ზედა არ იყოს შენნი ეკლესიანი წმინდისა გიორგისანნი”. ივანე ჯავახიშვილის დაკვირვებითაც, “არც ერთი წმიდანის სახელობაზე არ მოიპოვება იმდენი ტაძარი საქართველოში, რამდენიც წმიდა გიორგის სახელობაზეა აშენებული” მისი დღეობა წელიწადში რამდენჯერმე იმართება, წმ. გიორგის წმიდა ნაწილები და სასწაულთმოქმედი რელიქვიები (მშვილდი, ისრები, ჯაჭვი...) ინახებოდა საქართველოს ეკლესია-მონასტრებშიც. წმიდა გიორგის ხატება გამოსახული იყო სამეფო (ბაგრატიონთა), სადროშოთა და დაწინაურებულ საგვარეულოთა გერბებზე. სახელი გიორგი დამკვიდრდა სამეფო სახელად. გიორგი ერქვა საქართველოს თორმეტ მეფეს სულ სხვადასხვა ეპოქაში. წმიდა გიორგი ქართველთა მსოფლაღქმით საქართველოს მხსნელია, ქართული მხედრობის მფარველია. ისტორიული ძნელბედობიდან გამომდინარე, ქართველები მუდამ სამშობლოს იცავდნენ ურიცხვი მტრების შემოსევებისაგან. ომში მიმავალ ქართველს გულზე წმიდა გიორგის ხატი ეკიდა და ეს წმინდანი სვანეთშიც, მსგავსად საქართველოს სხვა მხარეებისა, მეომართა, სამშობლოს დამცველთა მფარველადაა მიჩნეული. …… ლეგენდაც არსებობს ამ დღესასწაულის წარმოშობის შესახებ. თუმცა ქართულ ეთნოგრაფიაში ცნობილია, რომ ეს რიტუალი წარმართული ხანიდან იღებს სათავეს.სვანეთში წინასწარ დამზადებული არყის ან მუხის გამხმარი და დაჩეჩქვილი ტოტებისგან გაკეთებულ "ლამპრებს" (ჩირაღდნებს) ანთებენ. ლამპრების რაოდენობა ოჯახში მამაკაცების სულადობით განისაზღვრება. ერთი კეთდება ოჯახის სახელზე და ამას ემატება იმდენი ლამპარი, რამდენი მამაკაციცაა ოჯახში. გათენებამდე მამაკაცებს ანთებული ლამპრები მიაქვთ წმინდა გიორგის სალოცავისკენ, სადაც ლოცვასა და წმინდა გიორგის საგალობელ "ჯგურაგიშს" ამბობენ. sityva locvas-limzur-s ramdenime mniSvneloba aqvs, maTgan upirvelesi RmerTis winaSe locvaa, misi mowyalebis gamoTxovnaa. limzuri hqvia agreTve dRegrZelebasac: ,,iaRo isgu Txvim lumzureu maya,, aba Seni Tavi dRegrZelimc myoliao’’ qarTul sadgegrZelos svanurSi lamzurali hqvia.,,Llemzir,namzuruni –Sesawiri’’ ,,, limzur-locva’’ da ,,lamzural _ sadRgrZelo’’. M,,memzur, mumzeri-mlocveli, damlocveli-‘’ (Sdr. სვ.Mmumzeri- ქარ.mazereli,) მათ Soris leqsikuri igiveoba eWvs ar iwvevs. erTi saerTo fuZis mqone saxelTa Sinaarsobrivi sxvaobაa. Damdenad es terminebi qarTul mze-sgan momdinared migvaCnia. სასულიერო საგალობელი “ჯგურაგ”-ი დღესაც სრულდება. ეს საგალობელი წმიდა გიორგის ეძღვნება და გარდა ოფიციალური საეკლესიო დღეობებისა, აღევლინება ხალხურ დღესასწაულებზეც, რომლებიც, ასევე, წმიდა გიორგის _ დიდი მეომრის, საქართველოს მხსნელისადმია მიმართული.“წმიდაო გიორგი, შენ შეგვეწიე! როგორც ღმერთს შევსთხოვთ, ისემც შეგვწევიხარ შენი მადლითა და წყალობით!” ამის შემდეგ რიტუალი გრძელდება გარეთ, კოცონის გარშემო, სხვადასხვა საგალობლისა და ფერხულის თანხლებით. იმართება ჭიდაობა, გუნდაობა, ფერხული "ლამპრული". ლამპრობის დროს ოჯახებიდან მოიტანენ ლემზირებს, სამ-სამ ყველიან პურს ხონჩაზე დადებულს, ერთი სოფლის მოხუცთაგანი (ან რამოდენიმე) ხონჩიანად შეულოცავს ამ პურებს შემდეგი სიტყვებით: ` უფალო! ათმეზირ, (დალოცე) ესა და ეს პიროვნება (ოჯახის უფროსი ვინც იქნება) ზოგან ლამპარი მზადდებოდა არყის ხის წვრილად დაჩეხილი კონის სახით. ყველა ოჯახში სამ კონას ამზადებდნენ - ერთი კონა წმინდა მარიამის სახელზე იყო დათქმული, მეორე წმინდა გიორგის და მესამე ცის საკეთილდღეოდ. კვირა დილას თითოეული ოჯახი აანთებს წინასწარ გამხმარ არყის ხისგან გაკეთებულ ლამპრებს. ერთ დიდ ლამპარს წაიღებს მოსახლე ადგილობრივ ეკლესიაში, ერთს, რომელიც სიდიდით ყველაზე დიდია-კალოში. კალოზე დიდი ლამპარი არის დანიშნული `სუნდუქ დეცეშთვის.~ ეს ლამპარი, ხალხის რწმენით არის ცის ღმერთის. მიჩა ლირდე ლიზგე, მიჩა ნაყან-ნალაშ, მიჩა მეცხემ-მეჰაალი აშღად ლერსგვანთე ახსიპინ.~(უფალო დალოცე სახელი,მისი ყოფა-ცხოვრება,მისი ნაქნარ-ნამოქმედარი, მისი ნახნავ-ნათესი, მისი მოზარდი, მომსწრე ახალგაზრდობა) ასეთნაირად დალოცავს თითოეულ მოსახლეს ცალ-ცალკე, შემდეგ იმართება ტრაპეზი და ზედაშეს რიტუალური სმა. ეკლესიიდან ხალხი ოჯახებში მიდიოდა. იქ მღეროდნენ სადიდებელ ჰიმნებს, კერას უვლიდნენ ანთებული სანთლებით, რომლებსაც შემდეგ საქონლის სადგომის ტიხარზე აკრავდნენ. მარიამს სვანები მოსავლიანობის მფარველ ღვთაებად მიიჩნევენ. დადგენილ ღამეს კონები ეკლესიის ეზოში სასაფლაოზე გაჰქონდათ დასაწვავად. ამ დღეს აცხობდნენ ლემზირებს (სალოცავი კვერი) და იმართებოდა საერთო დღესასწაული. სახელწოდება "სვიმნობა" ამ დღესასწაულმა სვიმონ უფლისმოქმედის სახელის მიხედვით მიიღო (როდესაც დღესასწაულის გაქრისტიანების მიზნით მოხდა ძველი და ახალი რიტუალების შერწყმა), რომლის დღეც, საეკლესიო კალენდრის თანახმად, 2(15) თებერვალია. ცნობილია, რომ დღესასწაულებს მხოლოდ სამეცნიერო მნიშვნელობა კი არ გააჩნია, არამედ ისინი, ისევე როგორც ისტორიის და კულტურის ძეგლები,ეროვნული ენერგიისა და ხალხის შემოქმედებითი უნარის გამოსახულებაცაა. დღეობების გამოვლენასა და მათ დაცვას საიმედოდ მივყავართ ერის ზნეობრივ სიმდიდრეთა გამომჟღავნებისაკენ. დღეობის მოსპობა ისეთივე დანაკლისია ეროვნული კულტურისათვის, როგორც ისტორიის ძეგლების განადგურება.
ეს ის დღესასწაულები და ის ადათ წესებია რომლებიც ძირითადად სვანეთში მოგზაურობის დროს მაქვს გაგებული სოფლებში.. სვანებზე კარგი ხალხი არ არსებობს შიძლება ხისთავიანებს ეძახიან მაგრამ იმდენად კარგი ხალხია რომ შეუძლიათ უანგაროთ გამოგიწოდონ დახმარების ხელი.
 როდესაც სვანეთში ყოფნისას მეგზურობას ამ მთების შვილი გიწევს, გზადაგზა სხვა უამრავ, საინტერესო ამბავსაც ისმენ… ჰოდა, ცოცხლდებიან შენს თვალწინ სატრფოსა თუ სამშობლოს სიყვარულს შეწირული გმირები…  სხვა ხიბლი აქვს გზაში მოყოლილ ამბებს, — მათთან ერთად გიყვარს, განიცდი, იბრძვი და ხშირად გლოვაც გიწევს…უშგულისკენ მიმავალთ გზად ამაყად მდგომი კოშკი გვაჩერებს.
-ეს სიყვარულის კოშკია — მეუბნება ჩემი მეგზური დათო ნაკანი და უძველესი ისტორიაც ცოცხლდება — ჯერ სახალხო დღესასწაულს ვსტუმრობ, მერე ულამაზესი წყვილი მეფეთება და მათი სიყვარულის მოწმეც ვხდები… ჩემს თვალწინ ნისლიან ჭიუხვებს სიყვარულით შლეგიც გადაირბენს და… ბოლოს კლდეზე მჯდომ მომტირალ ასულთან ერთად მდინარეს გავჰყურებ და სატრფოს ვტირი …
„ის ქალი ამ კოშკში სიცოცხლის ბოლომდე ცხოვრობდაო  ამბობენ“- მაფხიზლებს ჩემი მეგზურის ხმა და უშგულისკენ ვაგრძელებთ გზას …
თან მიმყვება სიყვარულის კოშკიდან წამოყოლილი განცდა და დათო ნაკანის მოყოლილილეგენდა აკრძალულ სიყვარულზე …უხსოვარი დროიდან, სვანეთში, სოფელ კალაში კვირიკობას აღნიშნავენ. ამ დღესასწაულზე შეხვედრიან ერთმანეთს და თავდავიწყებით შეჰყვარებიათ.
გოგოს, რომელიც მზეთუნახავივით ლამაზი იყოო მიაგული ერქვა, ამ სოფლიდან ყოფილა, იფარიდან… დედით ობოლი მამას სალოცავად ჰყავდაო…
ბიჭი სოფელ კალის მკვიდრი იყო. ოტია მარგველანს, იგივე ბეშქენს ვაჟკაცობას უქებდნენ, კარგი მონადირეც ყოფილა. ჰოდა, ეს ვაჟკაცი, ამ ულამაზესი ქალის სიყვარულმა მოდრიკა, არადა ცოლი და ხუთი შვილი ჰყავდა თურმე…
სიყვარულით შეპყრობილები ერთმანეთს აქ, ამ მდინარესთან ხვდებოდნენ ჩუმად.
ბოლოს ეს სიყვარულის ამბავი ქალის მამამ გაიგო, შვილი გამოუტყდა ბეშქენის გარეშე სიცოცხლე არ შემიძლიაო. აღელვებულმა მამამ შვილის გონების არევისთვის ბეშქენის დასჯა გადაწყვიტა… მოვკლავო — იმუქრებოდა…
ქალის რჩეული, მუხლებზე დაცემულა და ამ მტანჯველი სიყვარულისთვის პატიება უთხოვია — მომკალი, დამსაჯე, შენი ქალის გარეშე ჩემს სიცოცხლეს აზრი მაინც არა აქვსო…
ამბობენ მამის ნაცვლად ბუნებამ დასაჯაო მიჯნური…
ბედმა უმუხთლა, ყინულზე ფეხი დაუცურდა და ქარაფებიდან გადაჩეხილი ენგურში ჩავარდნილა…
ქმრის სიკვდილით სასოწარკვეთილ ცოლსაც ენგურში მოუსწრაფია სიცოცხლე.
ამბობენ ოტია და მისი ცოლი კალმახებად გადაიქცნენო.
იმ დღის შემდეგ ძაძები ჩაუცვამს და გლოვა გამოუცხადებია მიაგულს…
სახლში არ გაჩერებულა, ენგურში მდგარ ლოდზე, იქ სადაც შეყვარებულები ხვდებოდნენ ერთმანეთს იჯდა და მწარედ მოსთქვამდა თურმე.
მამას შებრალებია და ამ ლოდზე შვილისთვის კოშკი აუგია…
მიაგული, ამ კოშკში დასახლებულა და სიცოცხლის ბოლომდე აქ ცხოვრობდაო ამბობენ… 

სიყვარულის კოშკის ნახვის მერე გადავწყვიტე მენაზა უშგული,რომელიც ცნობილია უშგულის ლამარიით, სანამ უშგულში შეხვალ გზად გვხდება სოფელი უშგული 1 და უშგული 2 რომელიც უკვე ნასოფლარად არის ქცეულია სამწუხაროა მაგრამ ესე არ უნდა იყოს. აი ისიც მივაღწიე უშგულის ლამარიას, რომელიც ამაყად იდგა და მას იცავდა მყინვარი უშბა. ისე ყელმოღერებული იდგა რომ ცოტა შემეშინდა. როდესაც ხედავ რომ ამხელა მყინვარი გიცავს ამაყი იქნები აბა რა..

მალე მესტიას დავუბრუნდი იმდენად ბედნიერი ვიყავი რომ მოვინახულე სვანეთი რომ რავი აგრეთვე ვნახე შდუგრას ჩანჩქერი, ქორულდის ტბები და ჰაწვალი საიდანაც ჩანს მთელი მესტია. იმდენად ბედნიერი და თავისუფლად ვგრძნობდი თავს რომ სულ არ მახსოვდა რომ უნდა დავბრუნებულიყავი თბილისში, აქ ჰავაც ხო სხვანაირია, გინდა ბოლომდე შეიგრძნო ამ მთების ბედნიერება და ჰაერი...

შდუგრა

ქორულდი

მეორე დღეს დავბრუნდი თბილისში, მაგრამ ჩემი გული და სული იქ დავტოვე, პირობას ვდებ რომ ხშირი სტუმარი ვიქნები სვანეთის, რადდგან თითქოს ჩემი სახლი და ბედნიერება ვიპოვე იქ..